Kategorio: Lingvo

Estonte, se Esperanto disvastiĝos en Azio kaj Afriko samnivele kiel en Eŭropo, la vortaro de Esperanto devos ŝanĝiĝi multe kaj draste. Kunmetitaj vortoformoj estos preferataj ol okcidentdevenaj radikvortoj. Multaj vortoj eĉ fundamentaj devos esti plivastigitaj je sia senco pro aldono de pli kutimaj konceptoj de azianoj kaj afrikanoj.

Pri vortoformoj mi ja konscias, ke fakte ankaŭ multaj el la okcidentaj esperantistoj preferas kunmetaĵojn. Sed mi vidas, ankaŭ ke pli multaj okcidentanoj elektas radikvortojn senkonscie.

Nu, pli grava ŝanĝiĝo estos sencovastiĝo de vortoj. Kaj tiu fenomeno jam komenciĝis parte.
Ekzemple, laŭ PIV2005 “drako” estas “fabela besto, kiun antikvuloj imagis kun flugiloj, ungegoj k serpenta vosto”. Ĝi estas okcidenta drako. Aliflanke drakoj, kiuj loĝas en aziaj rakontoj, havas similan aspekton, sed ne flugilojn. Kaj ĉi tiuj apartenas al bonaj dioj.
La Reta Vortaro prave rimarkigas nin pri tio jam de la jaro 2002.

Ni vidos tiajn ekzemplojn pli multe en estonto de Esperanto.

Mi kompilas Esperanto-Japanan Vortaron PEJVO uzeblan rete kaj komputile dum pluraj jaroj.
Antaŭ jaroj unu japana esperantisto plendis, ke en la vortaro troviĝas multe da propraj nomoj el Okcidento sed, kompare al tio, nur malmulte da propraj nomoj el Japanio. Mi ne certas, ĉu li akcentis la multecon de okcidentaj nomoj aŭ la malmultecon de japanaj nomoj.
Tio, kion li plendis, estas fakto. Kaj la fakto spegulas aktivecon de okcidentaj esperantistoj kaj tiun de japanaj esperantistoj. Mi ofte miras kaj admiras la energion de okcidentaj esperantistoj, kiuj tradukas kaj enkondukas siajn propraĵojn en Esperanton. Kompare al tio, japanaj esperantistoj pli ofte hezitas esperantigi siajn propraĵojn.
Mi alvokas al japanaj esperantistoj, ke ni havu iom pli da aŭdaco. Mi pensas, ke estas grava tasko esperantigi proprajn nomojn de homoj kaj lokoj, kiuj aperas en la japana historio kaj klasikaĵoj.

Jen alia provo koherigi tempodividon de la japana historio. Ĉi-foje mi uzas “epoko”-n por detala tempodivido kaj “tempo”-n por maldetala tempodivido.

• Prahistoria tempo
  • Ĵomon-epoko (ĉ. 10000 a.K. – ĉ. 400 a.K.)
  • Jajoi-epoko (ĉ. 400 a.K. – ĉ. 300 p.K.)
• Antikva tempo
  • Kofun-epoko (ĉ. 300 – ĉ. 700)
  • Asuka-epoko (592 – 710)
  • Nara-epoko (710 – 794)
  • Heian-epokdo (794 – 1185)
• Mezepoka tempo
  • Kamakura-epoko (1185 – 1333)
  • Muromaĉi-epoko (1333 – 1573)
• Frumoderna tempo
  • Azuĉi-Momojama-epoko (1573 – 1603)
  • Edo-epoko (1603 – 1868)
• Moderna tempo
  • Meiĵi-epoko[erao] (1868 – 1912)
  • Taiŝo-epoko[erao] (1912 – 1926)
  • Ŝoŭa-epoko[erao] (1926 – 1989)
  • Heisei-epoko[erao] (1989 – )

Mi trovis la ekzemplojn de “prahistoria tempo”, “antikva tempo” kaj “moderna tempo” en la Esperanto-Japana Vortaro (JEI, 2006). Certe estas kritikinde uzi la esprimon “mezepoka tempo”. Ĉu mi diru simple “mezepoko”? Sed tiuokaze mi faros escepton.
Cetere Meiĵi, Taiŝo, Ŝoŭa kaj Heisei estas nomoj de japana erao. Tial oni povas diri “Meiĵi-erao” anstataŭ “Meiĵi-epoko” ktp.

Kiam oni parolas pri la japana historio, oni diras ekz. “Edo-epoko” aŭ “Edo-periodo”. Plimulto uzas “epoko”-n kaj malplimulto uzas “periodo”-n. Do ĉu ni rekomendu uzi “epokon” anstataŭ uzi “periodon”? Sed aliokaze oni diras “feŭda epoko”, “mezepoko” aŭ “moderna epoko”. Ĉu oni povas uzi la saman vorton “epoko” en ambaŭ okazoj?
Se temas pri tempodivido en la japana historio, oni uzas du seriojn de tempodividoj. Unu estas maldetala divido: antikva epoko/tempo (Kodai), mezepoko (Ĉuusei), frumoderna epoko/tempo (Kinsei), moderna epoko/tempo (Kindai) kaj nuna epoko/tempo (Gendai). La alia estas detala divido: Askuka-epoko/periodo (Asuka-ĵidai), Nara-epoko/periodo (Nara-ĵidai), Heian-epoko/periodo (Heian-ĵidai) ktp.
Laŭ mia observo oni emas uzi “epoko”-n en ambaŭ serioj. Sed cŭ vere estas oportune uzi la saman vorton “epoko” en ambaŭ okazoj? Tia uzmaniero ne estas konfuza?
La plej grava fonto de “epoko” estas la verko “Enciklopedieto Japana” (T. NAKAMURA, 1964). Eble ankaŭ Vikipedio kaj aliaj verkoj sekvas ĝin. Sed “Sepdek-sep Ŝlosiloj por la Japana Civilizacio” (UMESAO T., 1987) uzas “periodo”-n por detala tempodivido. Kaj al mia surprizo la du gravaj vortaroj “Japana-Esperanta”(M. MIJAMOTO, 1982) kaj “Esperanto-Japana”(JEI, 2006) mencias nenion pri tiu ĉi temo. Ili ne prezentas eĉ unu ekzemplon pri detala tempodivido de la japana historio.
Mi petas konsilojn de spertuloj, precipe de fakuloj pri historio.
Antaŭdankon!

Ĉu vi bonvolas klarigi al mi, kion signifas kaj kiel diferencas la vortoj kreskaĵo, planto, vegetaĵo kaj vegetalo? Laŭ mia observo ili estas preskaŭ samsignifaj.
La difinoj de NPIV estas tro scienca (aŭ pedanta) kaj ne konvinkas min. Aliaj vortaroj donas ĝenerale ne-klarajn difinojn. La Reta Vortaro (http://reta-vortaro.de/revo/) donas relative konkretajn difinojn.
La kvar vortoj al unu koncepto estas tro abunda. Mi ŝatas elekti unu el ili. SSV (Simplaj samsignifaj vortoj, http://www.bonalingvo.org/) rekomendas la uzon de “kreskaĵo”, sed mi ne estas konvinkita.
Mi esploris oftecon de la vortoj kaj ricevis du rezultojn.
(1) En la Tekstaro de Esperanto (http://tekstaro.com/):
    kreskaĵo: 151 / planto: 134 / vegetaĵo: 31 / vegetalo: 2 (trafoj)
(2) En la retpaĝoj per Kukolo (http://tekstoj.nl/kukolo/) [-Wikipedia]:
    planto: 91300/ kreskaĵo: 11900/ vegetaĵo: 9150/ vegetalo: 4540 (trafoj)
En la Tekstaro 73 trafoj el 151 de “kreskaĵo” estas tiuj de Zamenhof. Ŝajnas al mi, ke plimulto de esperantistoj nuntempaj preferas la vorton “planto”. Sed kompilantoj de Esperantaj vortaroj ŝajnas havi malsamajn opiniojn.

Mi daŭrigas kompiladon de la Praktika Esperanto-Japana Vortareto (PEJV), kiu estas simpla tekstodosiero legebla kaj traktebla per komputilo. Nun mi publikigis ĝian novan eldonon 1,7 kun ĉ. 39 000 kapvortoj. Interesitoj povas elŝuti ĝin el ĉi tie.

Se vi scipovas la japanan lingvon, vi povas konsulti ĝin ankaŭ rete:
https://www.vastalto.com/pejv/

Antaŭe mi skribis pri esperantigo de propraj nomoj (ĉi tie) kaj demandis, kiel Willam Auld [ŭiljam old] esperantigis sian propran nomon. Hodiaŭ mi trovis la respondon en la libro “La lingva esenco de Esperanto” (UEA, 1983) verkita de Atanas D. Atanasov.
En la ĉapitro “La proparaj nomoj en Esperanto” la aŭtoro citas el la artikolo de Auld (“Pri la transskribo de propraj nomoj, unuavice en literaturaj tekstoj”, Scienca Revuo vol. 21, n-ro 4/5, 1970) jene:
“Lasta vorto: se iu cinikulo demandas, kial mi subskribas mian artikolon per la nomo William Auld kaj ne per Vilhelmo Oldo, la respondo estas triflanka. Unue, ankoraŭ ne temas pri kunteksto literatura; due, la unua formo jam fariĝis konata ideogramo en Esperantujo; trie: mia longjara kutimo kontraŭpezas en mi, kiel en multaj aliaj. Sed se atentos mian alvokon sufiĉe multaj apogantoj, mi tre feliĉe ekuzos mian esperantan nomon.”
Nun mi ekuzos lian esperantigitan nomon Vilhelmo Oldo omaĝe al lia idealo en miaj venontaj tekstoj.

PS. La artikolo de Atanasov aparte kuraĝigas esperantigon de propraj nomoj sed samtempe avertas malfacilecon de la laboro. Li akcentas, ke “elekti formon, kiu starus plej hejmece inter la ceteraj vortoj esperantaj, estas tre grave”.

PIV jam de 1970 entenas kapvorton “Nipono”, kiu samsignifas Japanion. Sed preskaŭ ĉiuj japanaj esperantistoj (ankaŭ mi) ne uzas ĝin. Kial?
Ĉar ni, japanaj esperantistoj, respektas la lingvan tradicion de Esperanto, kiu garantias interkompreniĝon inter ĉiuj popoloj. Ni kredas, ke Esperanto estas pli facila kaj pli neŭtrala ol la angla kaj aliaj naciaj lingvoj. Ni esperas, ke ĝia facileco kaj kaj neŭtraleco plifirmiĝos per nia sindeteno de nenecesaj neologismoj. Ni akceptas, ke ni devas lerni kaj memori CERTAN kvanton da vortoj por uzi Esperanton, kvankam tio pezigas pli multe nin ol eŭropanojn.
Sed laŭvicaj enkondukoj de neologismoj fare de eŭroplingvanoj mirigas nin kaj malfaciligas Esperanton por ni. Mi komparu uzadon de Esperanto kun ia sporta ludo. Mi (=japano) kaj li (=eŭropano) ludas la saman ludon surbaze de certaj reguloj (la gramatiko kaj vortaro). Mi trejnas min per la difinitaj reguloj kaj nun ekludas. Sed li fojfoje ŝanĝas la regulojn (enkondukoj de neologismoj). Mi devas lerni kaj memori ilin ankoraŭfoje. Pro ĉi tio mi ne povas ĝui la ludon, kies reguloj ŝanĝiĝadas kaj malfaciliĝadas senĉese. Mi ĉiam sentas malkontenton kaj frustriĝon.
Tio ĉi estas kerno de la problemo, kiun mi volas atentigi eŭroplingvajn esperantistojn.
Ŝerce mi diru, ke la Akademio de Esperanto en venontaj oficialaj aldonoj prenu nur radikojn devenantajn el neeŭropaj lingvoj kaj malrekomendu ĉiujn neoficialajn radikojn devenantajn el eŭropaj lingvoj. Kion do pensos eŭropaj esperantistoj en tiu situacio? Ĉu ili povus ekkompreni la situacion, en kiu vivas neeŭropaj esperantistoj?

Mi trovis ankoraŭ unu interesan eseon kun la titolo “Esperanto-Vortaro: Internacieco kaj facileco” verkita de la ĉina esperantisto WEN Jingen [kiel prononci?]. (ĉi tie)
Temas pri la internacieco kaj facileco de Esperanto por neeŭropanoj. En lia teksto mi denove konstatis, ke la reguleco de gramatiko kaj la facila vortofarado per finaĵoj kaj afiksoj estas grava avantaĝo de Esperanto.
Estas notinda lia aserto, ke “la kompilanto de vortaro devas konsideri facile-kompreneblecon por ne-eŭropanoj”. Jes, tiu ideo esence mankis al la redaktintoj de PIV. Nu, kiel pensas la redaktantoj de la Reta Vortaro (ReVo)?

Tiu ĉi estas la titolo de la eseo verkita de KIMURA Goro Christoph [Kristof]. Ĝi estas nun legebla en du retejoj.

• En “bonalingvo.it” Orienta Esperanto.
• En ELIRO Amikaro (Ipernitio) KIEL DEEŬROPIGI ESPERANTON.

Mi rekomendas al interesatoj pri la temo atente legi tiun eseon.
Nu, mia respondo al la demando estas “Jes eblas. Sed por efektivigi tion ni bezonas multe da tempo kaj homforto surbaze de firma strategio.” Se ne eblas, Esperanto perdos sian avantaĝon por neeŭropanoj kompare kun la grandaj nacilingvoj.
La eseo mem traktas nur ĝeneralan skizon. Do ni bezonas pli konkretajn proponojn por tio.