Kategorio: Lingvo

PV (Plena Vortaro de Esperanto, Grosjean-Maupin k.a., 1934) difinis la vorton “milio” jene:

Veg. el fam. gramenacoj, servanta precipe por hejmaj birdoj (panicum millaceum).

Kaj PIV (Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto, Waringhien k.a., 1970) pli precizigis la difinon.
Sed laŭ la Fundamento de Esperanto (Zamenhof, 1905) “milio” estas “mil, millet” en la angla, “millet” en la franca, “Hirse” en la germana ktp. En ĉi tiuj lingvoj “milio” signifas panicon (Panicum), setarion (Setaria), sorgon (Sorghum) kaj aliajn duarangajn grenplantojn el poacoj (Poaceae).
Do, la difino de PV-PIV pri “milio” estas neĝusta kaj erariga. Fakte ĝi misgvidas kelkajn Esperanto-nacilingvajn vortarojn ekster Eŭropo. Ĉi tiuj vortaroj mencias nur pri “Panicum millaceum“. Tial ne-eŭropaj uzantoj komprenas “milio”-n neĝuste, kaj ne rimarkas eblecon de setario, sorgo ktp.
Supozeble parte pro tio, Nova PIV (La Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto, Duc Goninaz k.a., 2002) draste ŝanĝis la difinon de “milio” kaj enkondukis novan radikvorton “mileo” por la fundamenta “milio”. La enkonduko de “mileo” ŝajnas esti bona solvo almenaŭ nunmomente. Sed ĉu ĝi sukcese enradikiĝos en Esperantujo aŭ ne, mi ne povas diveni.

PIV2005 difinas laniarion jene:

Raso (Canis familiaris laniarius) de grandaj hundoj kun longa nazo, longaj haroj, pendantaj oreloj k blanka k bruna koloroj, uzata ofte de ŝafpaŝtistoj.

Kiam mi konsultis vortarojn esperanto-nacilingvajn, ĝia difino estas pli ambigua. Ekzemple “speco de gardohundo”, “granda ŝafhundo” ktp. Mi scias, ke oni donas difinitan komunan nomon al ĉiu raso de hundoj krom scienca nomo. Do, kio estas komuna ras-nomo de “Canis familiaris laniarius“?
Enciklopedioj ĉe mia mano ne donis respondon. Sekve mi guglis per “Canis familiaris laniarius“, kaj trafis jenan retpaĝon:

“History Of The Greater Swiss Mountain Dog”
http://www.shadetreegreaterswiss.com/history.htm

Tiu “Greater Swiss Mountain Dog” (aŭ germane “Großer Schweizer Sennenhund“) estas la serĉata komuna rasnomo de “Canis familiaris laniarius“. Laŭ la retpaĝo siatempe oni nomis ĝin ankaŭ “Great Butcher Dog” (aŭ germane “große Metzgerhund“).
[japanlingva komuna rasnomo: グレーター・スイス・マウンテン・ドッグ]

Oni diras, ke Esperanto estas eŭropa lingvo. Fojfoje ankaŭ mi sentis tiel.
Ekzemple la japana vorto “usagi” signifas kuniklon kaj/aŭ leporon tute sendistinge. Kiam ni bezonas distingi ilin, ni nomas kuniklon “kai-usagi (bredata usagi)”, kaj leporon “no-usagi (sovaĝa usagi)”. Kiam mi unuafoje renkontis la du esperantajn vortojn kun la difinoj de kuniklo (kai-usagi) kaj leporo (no-usagi) en vortaroj, mi demandis al mi, kiu vorto estas proksima al la japana “usagi“.
En la angla lingvo toviĝas “rabbit (kuniklo)” kaj “hare (leporo)”, inter kiuj “rabbit (kuniklo)” havas pli vastan sencon. Oni povas uzi “rabbit“-on en proksima senco al “usagi“. Kaj en la germana lingvo “Kaninchen (kuniklo)” kaj “Hase (leporo)”, inter kiuj “Hase (leporo)” havas pli vastan sencon.
Do, kiu el la du vortoj (kuniklo kaj leporo) havas pli vastan sencon en Esperanto?
Nova PIV difinas la du vortojn laŭ zoologia vidpunkto, sed ne laŭ lingvistika vidpunkto. Ĝi ne respondas mian demandon.

Tiam mi guglis por esplori uzatecon de la du vortoj, utiligante la Kukolon (http://tekstoj.nl/kukolo/). Mi serĉis en interretaj paĝoj kun opcioj “kaj”, “la” kaj “estas”. La rezulto estas:
kuniklo : 664 trafoj
leporo : 9,210 trafoj
Kaj mi serĉis ankaŭ en la Tekstaro de Esperanto (http://www.bertilow.com/tekstaro/). Jen la rezulto:
kuniklo : 36 trafoj
leporo : 102 trafoj

Se mi hipotezas, ke vorto, kiu havas pli vastan sencon, estas uzata pli multfoje, tiam mi povas konkludi, ke leporo havas pli vastan sencon ol kuniklo en Esperanto. Do provizore mi difinas, ke la vorto leporo estas proksima al la japana “usagi“.

Mi havas multe da krokodiletoj en mia domo. Jes, krokodiletojn, sed ne etajn krokodilojn.
Laŭ Nova PIV “krokodileto” estas tukpinĉilo, kiun oni uzas por fiksi lavitan tolaĵon ĉe ŝnuro. Eble ankaŭ vi havus almenaŭ kelke da ili.
Mi fojfoje legas la vortaron, kaj foje trovas amuzan vorton kaj artikolon.

Iam antaŭe en Radio Polonia oni priparolis pri globtrotulo kaj dorsosakulo. Nu, mi supozas, ke ambaŭ vortoj devenas de la anglaj vortoj “globe-trotter” kaj “back-packer“. La du vortoj nuntempe uziĝas preskaŭ samsence, tamen ili havas iom malsamajn nuancojn en siaj originoj.
Laŭ OED registriĝis jam en la jaro 1875 “globe-trotter (globtrotulo)”, kiu signifas tiun homon, kiu vojaĝas rapide kaj vaste tra la mondo por turismo. Kaj “back-packer (dorsosakulo)”, kiu piedvojaĝas kun dorsosako, registriĝis en la jaro 1946 (“back-packing” en 1916). Mi pensas, ke siatempe globtrotulo estis riĉa homo kaj dorsosakulo estis ne tiel riĉa.

Kion, laŭ via kompreno, signifas jenaj tri frazoj?
1. kopii foton
2. presi foton
3. printi foton

Bv. ne konsultu vortarojn! Mi volas scii vian lingvosenton.
Indiki via(j)n denaska(j)n lingvo(j)n helpos al posta analizo.
Antaŭdankon al via kunlaboremo.

PIV enkondukis la radikon “print/i” en sia suplemento (1987). Tiutempe kaj ankaŭ nuntempe multaj esperanto-vortaristoj kritikis kaj kritikas la radikon. Ekzemple la plej nova vortaro Esperanto-Japana (2006) konsilas uzon de “presi” anstataŭ “printi”.
Sed esperanto-uzantoj havas alian opinion. Mi esploris uzadon de “printi” per Guglo kun la fasado de Kukolo. Mi serĉis la vorton kun fleksio kaj aldonaĵoj “kaj”, “la” kaj “estas”. La rezulto estas:
* printi : 9140 trafoj
* presi : 22900 trafoj
* printilo : 506 trafoj
* presilo : 397 trafoj (inkluzive de la senco “presmaŝino”)
* printatoro : 23 trafoj
Konsiderinte, ke “presi” havas pli vastan sencon ol “printi”, mi diru, ke la uzado de “printi” jam havas firman pozicion. Kaj “printilo” klare superas “presilo”-n. La vorto “printatoro” jam mortis.

Aŭskultante elsendojn de Radio Polonia, mi fojfoje renkontas nekutimajn al mi vortojn. Ekzemple “urborajto” estas unu el tiaj vortoj. “La urborajtojn ĝi ricevis fine de la 13-a jarcento …” (Pollando invitas: Trzebiatów / 17.03.2007)
Laŭ analogio al “homaj rajtoj” mi iel konjektis ĝian sencon. Mi komprenis, ke ĝi estas uzata en historia kunteksto. Tamen, ĉar la koncepto de “urborajto” ne troviĝas en la japana socio, mi ne povis havi en mi konkretan ideon pri “urborajto”.
Tiam min helpis la artikolo de Vikipedio. La vorto “urborajto” estas tre facila laŭ ĝia formo, sed por kompreni ĝian sencon mi devis scii ĝian socian kaj historian enhavon. En ĉi tiu kunteksto lingvo ne estas simpla komunikilo, sed kultura fenomeno.

Aŭskultinte la esperantlingvan elsendon de Radio Polonia, mi fojfoje lernas al mi nefamiliarajn vortojn. Konsultinte vortaron, mi ekcias nur abstraktan sencon de tiuj vortoj. Sed en kunteksto de novaĵoj kaj paroloj de la elsendo, mi povas kapti ĝian sencon pli konkrete.
Unu el ekzemploj estas “insurekcio”, pri kiu Radio Polonia iam raportis la 50-an datrevenon de “Hungara Insurekcio 1956”. Al mi helpis ankaŭ iom da kono pri la historia evento mem.

Nun mi cerbumas, kian rekompencon krom monakiro mi atendas de mia ĉiutaga laborado.
Ĉu morala rekompenco?
Ĉu mensa rekompenco?
Ĉu spirita rekompenco?
Ĉu psika rekompenco?
Kiu estas la plej konvena vorto?