Kategorio: Esperanto

En sia iniciato por la lingvo internacia Zamenhof faris gravan decidon, ke ĝi estu fonetika lingvo. Kaj li skribis jenan artikolon en la gazeto “La Esperantisto” (1890, N-ro 11).

Al s-ro T. en S. Peterburgo.

Vi miras, ke en la Adresaro unuj nomoj kaj adresoj estas skribitaj per ortografio Esperanta kaj aliaj per la diversaj ortografioj naciaj; jen estas la kaŭzo de tiu ĉi strangaĵo: Ne volante arbitre ŝanĝi la nomojn de niaj amikoj, ni presis ĉiun nomon kaj adreson tiel, kiel ĝi estis alsendita al ni. La adresojn, kiujn ni ricevis skribitaj per literoj latinaj, ni lasis en la formo, en kiu ni ilin ricevis (plejparte en ortografio nacia); nur la adresojn skribitajn per aliaj literoj (ekzemple rusaj), kiujn ni jam sen tio devis transmeti en alfabeton latinan, ni transmetis jam laŭ nia ortografio. La logiko kategorie ordonas, ke por ĉiuj nomoj estu enkondukita unu egala ortografio (la simpla ortografio Esperanta), ĉar alie, trovante en verko Esperanta ian nomon, oni neniam scios, kiel ĝin elparoli. Sendube tio ĉi poste estos enkondukita, kaj post kelkaj jaroj la skribado “Byron” anstataŭ “Bajron” aŭ “Göthe” anstataŭ “Gete” kredeble estos rigardata kiel eraro. Tamen doni jam nun kategorian, difinitan kaj ĉiamdevigan regulon por la skribado de nomoj ne estas ankoraŭ tempo, kaj en la daŭro de kelka tempo ni devas ankoraŭ lasi al ĉiu skribi la nomojn, kiel li trovas la plej oportune, aŭ laŭ la ortografio Esperanta, aŭ laŭ la ortografio de la nacio, al kiu la nomo apartenas. La fina formo por la skribado de nomoj estos sendube la ortografio fonetika, kaj al tio ĉi ni devas ĉiam celi kaj alkutimi; sed nun ni ofte devas ankoraŭ uzadi la ortografion nacian, ĉar nia ortografio estas ankoraŭ tro malmulte konata en la mondo kaj, donante en tiu ĉi ortografio nian adreson, ni riskas, ke leteroj adresitaj al ni eble ne venos al niaj manoj. Al tiu ĉi demando ni ankoraŭ revenos en aparta pli detala artikolo; sed ĝis la demando estos difinite decidita per la uzado, ĉia maniero de skribado de nomoj estas bona, se ĝi nur estos komprenebla por la leganto.

Kiel ni jam scias, la historio pri propraj nomoj ne iris laŭ la vojo antaŭdirita de Zamenhof. Pro tio hodiaŭ ne malmultaj esperantistoj stumblas ĉe nekonataj propraj nomoj. La kaŭzo estas la lingvotradicia inercio de okcidentaj esperantistoj, kies lingvo uzas latinajn literojn. Mi pensas, ke estas jam tempo rekonsideri la aferon.

Ĉiutage mi aŭskultas elsendon de Pola Radio. Parolistoj elparolas proprajn nomojn ofte en nacilingva elparolo. Nomon de franca institucio en franclingvaj sonoj. Nomon de brita firmao en anglalingvaj sonoj. Ktp, ktp. Tiam preskaŭ ĉiufoje mi malsukcesas kapti la kompletan nomon.
De kie venis tiu maniero en Esperanton? Ĉu tio estas ĝenerala fenomeno en eŭropaj landoj? Kaj kiel estas en landoj ekster Eŭropo?
Almenaŭ en Japanio tio ne okazas. Parolistoj de japanaj radio- kaj televid-elsendoj elparolas alilingvajn proprajn nomojn ĉiam en japane asimilitaj sonoj, malgraŭ tio, ke ili scipovas la anglan kaj aliajn lingvojn.
Mi pensas, ke la japana maniero estas racia solvo por japanaj aŭskultantoj. Kaj mi opinias, ke elparoli proprajn nomojn sen esperante asimili estas tute malracie por esperantolingvaj aŭskultantoj, kiuj posedas plej diversajn lingvokonojn.

Hodiaŭ mi kaj du samideanoj starigis la retejon “NUN-vortoj” (ĉi tie). Bedaŭrinde ĝi estas plejparte japanlingva kaj celas precipe al japanaj esperantistoj. La retejo estas bazo por kompili laŭtemajn listojn de nuntempaj vortoj por japanaj esperantistoj.
La japana lingvo per sia strukturo kaj vortaro multe distancas de Esperanto kaj eŭropaj lingvoj. Kaj plue, kiam japanoj enkondukis teknologiojn kaj kulturojn de Okcidento antaŭ pli ol 100 jaroj, ili ne enkondukis eŭropajn vortojn, sed rekonstruis terminojn tradukante per sia propra vortostoko de la japana lingvo. Ĉi tio multe helpis al modernigo de japana scienco kaj tekniko, ĉar meze edukitaj japanoj pli-malpli bone komprenas fakajn terminojn, kiuj konsistas el japanlingvaj elementoj (pli precize ĉinaj literoj).
Sed aliflanke ĉi tio malhelpas nin japanojn, kiam ni eldiras ion en Esperanto. Koncerne vortojn la japana lingvo posedas preskaŭ nenion komunan kun Esperanto. Pro ĉi tio, se japanoj volas ion priparoli adekvate, ni bezonas prepari pli ampleksan vortoliston japanan-Esperantan pri la temo.

En esperanto oni donas nomon al floro ĉefe en tri manieroj.

1. Rekta esperantigo de nacilingva vortoradiko: rozo, lilio, narciso, lekanto, sakuro, umeo, sazanko ktp.
2. Esperantigo de scienca nomo: krizantemo, platikodono, rododendro, hemerokalido, likorido ktp.
3. Kunmetado laŭ nacilingva kunmetaĵo: neforgesumino, trikoloreto, taglilio, buterfloro, vulpovosto ktp.

Plimulto de floroj ordinaraj en Eŭropo ricevis la nomon laŭ la unua maniero. Al tiu kategorio apartenas tre malmultaj ekstereŭropaj floroj. Estas malfacile enkonduki novan radikon laŭ adekvataj kriterioj.
Nuntempe pli kaj pli multiĝas nomoj laŭ la dua maniero. Ili estas relative facile enkondukeblaj kun klara difino. Sed tiaj nomoj estas iom longaj kaj donas nefamiliaran impreson. Verŝajne poetoj ne ŝatus ilin.
Pri la tria maniero mi ne multe interesiĝis ĝis nun. Sed, mem verkante hajkon kaj blogon, mi rimarkis eblecon de tiu maniero por krei familiaran flornomon. Certe estas problemo, ke kunmetita nomo ne ĉiam indikas la saman floron laŭ nacilingvaj kutimoj. Nu, ni pensu optimisme, ke tia kreado okazos iom post iom, ne kiel lavango. Ni havos necesan tempon por moderigi.